sexta-feira, 21 de março de 2025

LA SAGA DE UN DECENNIO PRO TRADUCER LO «INTRADUCÍBIL»

A sinistra: Guimarães Rosa durante su viage per el sertão
de Minas Gerais (1952). A dextra: la coperta de la prima
edición de Grande Sertão: Veredas (1956).


artículo original in portuguese, per Camilla Veras Mota

© BBC News Brasil in São Paulo

14 marcio 2025


El romance Grande Sertão: Veredas es el Monte Everest del mundo de la traducción. Còmo verter ad una altra lingua un romance experimental de 600 páginas, sin división in capítulos, narrato per un jagunço [vide el significato de iste ed altros vocábulos exóticos in el glossario final] qui conta una epopea in el sertão de Minas Gerais, con neologismos, onomatopeas, paronomasias, aliteraciones ed assonancias?

Esta fue la perconta que se fece la australiana Alison Entrekin in 2014, quando acceptau intraprender un projecto pro traducer al anglese el clássico de Guimarães Rosa.

Sapeva que el travalio sería hercúleo, ma non imaginava que duraría un decennio.

A la fin de 2023, livrau una prima versión a su agente literario, incargato de presentar-la al mercato editorial. El libro fue adquirito in una hasta per la casa editorial statunitense Simon & Schuster a medietate de 2024 e su publicación es prevista pro 2026.

Promite esser un evenimento: la única altra edición in anglese de Grande Sertão, publicata in 1963, non andau ultra el primo tirage e remaneu cognoscita como una versión deshidratata qui non es a la alteza del original.

Guimarães Rosa mesmo vine al puncto de se lamentar, in intercambios epistolares con su traductor al alemán, que el texto non capturava la singularitate de su obra.

Si uno de los problemas signalatos pro el fiasco in aquela época fue el cognoscimento limitato del portuguese de la parte de la traductora statunitense Harriet de Onís, qui finiu per abandonar el labor a medio cammino, esta vice la situación non poteria esser plus diferente.

Entrekin habita in Brasil desde 1996, quando, veniendo de Perth, in la costa australiana, desimbarcau in Santos (SP), la citate natal de su marito.

A la época in que acceptau la proposta de preparar una versión in anglese de Grande Sertão, la qual arrivau per medio de la agencia qui representava los heredes del scriptor, habeva ja traducito Budapeste de Chico Buarque e travaliava in una obra de Daniel Galera.

In un decennio, fue completamente absorbita per el universo rosiano. La discussión que teneu recentemente, con la casa editorial qui adquireu la traducción, pro definir el título da una idea: fueron quatro longos menses de videoclamatas, reüniones ed e-mails pro arrivar a Vastlands: The Crossing.

«Vosté non imagina quànto tempo passammos debatendo los dúos punctos in el título», conta Entrekin al reportage de BBC News Brasil in un café in São Paulo.

Inicialmente, los editores argumentaron que los dúos punctos causarían estranitate. Ma era justamente essa la idea, rebateu la traductora.

«Quando el libro sortiu in portuguese, habeva anque esta estranitate. Hodie non ocurre plus, perque los lectores han tenito septe decennios pro habituar-se a los dúos punctos».

Observau anque que, in los intercambios epistolares ínter el scriptor e la traductora statunitense de la prima versión, la única constante ínter las multiplas sugestiones de combinaciones pro el título eran los dúos punctos. Probàbilmente Guimarães Rosa era afeccionato a los dúos punctos, pensau ela.  Melio mantener-los.

Dece annos traducendo un libro

Las epístolas del autor fueron parte del arsenal de fontes que Entrekin usau in su travessia ("transversata"), como la clama, prendendo prestata la última parola de Grande Sertão.

Travalios como O Léxico de Guimarães Rosa, qui reúne pràcticamente totos los neologismos de su obra, Universo e Vocabulário do Grande Sertão e Para Ler Grande Sertão: Veredas la adjutaron a navigar, ultra a decenas de diccionarios, glossarios ed investigaciones de maestrato e doctorato.

La «fortuna crítica» non existeva ancora a la época de Harriet de Onís, motivo per el qual relativiza las críticas plus crueles al travalio de la traductora e de James Taylor, a qui tocau completar la traducción al inicio de los annos 1960.

Pro Entrekin, fue un instrumento fundamental in la recerca de soluciones pro los neologismos qui singularizavan la obra de Guimarães Rosa, e qui la adjutau a desvelar los utensilios que el autor usava in su constante exercicio de recreación del linguage.

Uno de iles eran las «parolas-valisa», la fusión de dúas parolas cognoscitas pro dar vita ad una tercia (como turbulindo ("turbitando-se"), per exemplo, qui proviene de turbilhão ("túrbine") e bulir ("agitar-se"); o constragar ("construtir"), de la unión de constringir ("constringer") e tragar ("deglutir").

A Rosa le gustava anque usar la sufixación, como in prostitutriz ("prostitutrice"), una combinación de prostituta con el sufixo -triz ("-trice"), de atriz ("actrice") e meretriz ("meretrice").

Recurreva freqüentemente ad onomatopeas (burumdum, qui evoca el ruíto de un corpo qui cade a terra, o delém, del cantar de las campanas) e creava neologismos per analogía, con una parola nova qui recorda un’altra ja existente: demorão ("lento", "tardo"), derivato de temporão ("precoce"); sofreúdo ("sufrente"), creato a partir de manteúdo ("sustentato"), o pormiúdo, per analogía con pormenor ("detalio").

A partir de iste mapa, creau alora su próprio laboratorio literario, descomponendo, per exemplo, parolas-valisa pro comprender loro “árbores genealógicos” e depois experimentando con sufixos, sinónimos e versiones arcaicas de parolas in anglese usque a trovar una combinación qui «funccionasse». 

«Es como jocar a Frankenstein», describeu in una conferencia presso el Instituto de Studios Brasileros de la Universitate de São Paulo (IEB - USP).

Fue assí que turbulindo devine awhirmoil, una parola-valisa qui une whir ("zumbar"), awhirl ("turbinoso") e turmoil ("túrbine", "agitación", "tumulto"), prostitutriz fue traducita como prostitutress (prostitute con el sufixo -ress) ed uivando lobúm se transformau in howling woliferously ("ululando lupiferantemente"), per analogía con vociferously ("vociferantemente"), a partir de la parola wolf ("lupo").

Toto iste processo de excisiones, transplantes e suturas significava, obviamente, que el travalio avanciava plus lentemente.

Los professionales traducen, in media, ínter 1.500 e 2.000 vocábulos per díe. «Ero felice quando facevo 500», explica.

In esa rotina, decenas de parolas remanevan in el cammino.  Nómines del Diábolo (in una seqüencia famosa, el protagonista Riobaldo enumera 23), descripciones de flora e fauna e topónimos (locos geográficos), per exemplo, los lasciava in portuguese in el texto como una marca pro tornar depois.

«Ed aquelas parolas estranias que Riobaldo dice e qui non tienen significato, non son registratas in los diccionarios e qui, in veritate, son marcas de oralidade», adjunge.

La strategia era mirar la obra in modo sistémico, pro render el travalio plus fluido.  Altramente, habería continuato a tropessar in las expressiones minus óbvias.

Multas de estas parolas son anotatas in un calendario de anniversario apenso a la pariete devante el scriptorio de la traductora, el qual devine anque un repositorio de una lista de inspiraciones: términos in anglese qui le venivan in mente in diversas ocasiones e que credeva que poterían esser útiles in alcún momento de la transversata.

«Tengo una lista de "conjunciones estranias", per exemplo, altra de parolas arcaicas… Perscrutava diccionarios de parolas arcaicas in anglese pro vider si habeva alcuna perlita que valesse la pena recordar depois,» explica.

Transversata

Durante dece annos, de lunedí a venerdí, la australiana se eveliava presto, portava la filia a scola, tornava a casa e se sedeva devante el computator pro reconstruer in anglese el sertão de Minas Gerais.

La idea inicial era completar el travalio in tres annos, el periodo in que Itaú Cultural, qui patrocinava el projecto, habeva acceptato pagar-le un salario.

El término fue a la fin prolongato, ed Entrekin remaneu inmersa in esta rotina de reinvención del linguage usque a la pandemía in 2020, quando el periodo stabilito per los patrocinatores se exhauriu.

Ma restava ancora un tercio de la obra a traducer, e la australiana decideu alora continuar a travaliar per conta propria: «Non potevo conciper abandonar in aquel momento, habendo ja facto tanto».

E habeva stato tantissimo. In vice de transponer, per exempio, la storia de Riobaldo e Diadorim ad un universo plus vicino al outback australiano od al sud de los Statos Unitos, in un processo noto in la traducción como «domesticación», Entrekin intentau «portar el lector al mundo del libro», lo qui se denomina «estranierización».

Pro render justicia a la «energía poética» de la obra, a vices anque intercambiau los instrumentos rosianos, traducendo un neologismo qui in portuguese era una parola-valisa, per exempio, utilizando una sufixación.

«Un neologismo se pote traducer in diversos modos, es una questión de creativitate. Continuai ad experimentar usque a trovar un resultato qui me satisfacesse, ma altra persona habería potito facer diversamente», disse a BBC News Brasil.

A la fin, creau una nova lingua, un anglese nato del portuguese, como lo define.

In una maratona de classes come hóspite e webinars a la fin de 2024, fue mesmo elogiata pro haber traducito un libro «intraducíbil».

Non es assí que vide Grande Sertão: «Credo que es un libro altamente "traducíbil"», dice ridendo.  «Es laborioso, ma non es intraducíbil».

El facto que Guimarães Rosa joque con las parolas da al traductor la libertate de facer lo mesmo, reflecte, sempre que sía «secundo las régulas del joco».

Isto, in un certo senso, apare in las epístolas que el autor intercambiau con el primo traductor al italiano, Edoardo Bizzarri. In una nota de regraciamento pro la traducción de Duelo, uno de los contos de Sagarana, lo clama «nostro».

«Videu que el italiano habeva comprendito la broma, que poteva dar-le plus de libertate pro aprofundar in la recreación de su obra», comenta.

Anque ela prendeu gusto. Ora vole traducer Corpo de Baile, publicato in el mesmo anno que Grande Sertão: Veredas, el único libro de Guimarães Rosa ancora non traducto al anglese.

Al momento, la traductora sta faciendo la revisión final de Vastlands: The Crossing.

«Ed essa revisión dura usque quàndo, usque a que removan el libro de sus manos?», perconta el reportage, sasiendo un libro imaginario devante la traductora.

«Plus o minus isso», responde, e depois face una broma con aquela qui forse es la parola plus defiante de la obra: «Lascie-me sòlo revisar Nonada!», dice, ridendo mentre tira el libro imaginario verso se.

In un decennio, tornau ad ela varias vices: una aglutinación de non e nada ("nenti"), qui remite ad una versión oral sertaneja de não es nada ("non es nenti"), qui apre Grande Sertão: Veredas ed es un símbolo pro qualcunque lector de Guimarães Rosa.

In los últimos menses, ubicunque Alison Entrekin habia andato a parlar de su transversata, alcuno percontau còmo Nonada ("nonnenti") habeva stato traducita al anglese.

«Es una surprisa», rebate. «Se descoprirá quando sorta el libro».


GLOSSARIO


jagunço: criminal fugitivo o qualcunque hómine violento ingajato como guarda del corpo per una persona influente (per exemplo, agricultor, proprietario de una plantación, político) e protegito per ela.

outback: las regiones plus remotas ed áridas de Australia; el deserto e las regiones tropo áridas pro la agricultura.

rosiano: relativo al scriptor brasilero João Guimarães Rosa (1908 –1967) od a su obra.

sertanejo: relativo a, originario o proprio del sertão.

sertão: omni región poco populata del interior brasilero, specialmente la zona plus árida que la caatinga, ligata al ciclo del bestial ed ubi ancora persisten antiquas tradiciones e costumes.


(vide el artículo original aquí)


sábado, 15 de março de 2025

EL PASSATO IN INTERLINGUA

Recentemente, Martin Lavallée reinviau al principal grupo de interlingua in Facebook la seqüente perconta facta (in anglese) in un altro grupo fora de Facebook:

“Còmo se usa el presente perfecto in interlingua?

Sempre me ho percontato:còmo se usan el presente perfecto (Io ha facite) ed el passato simple (Io faceva) in interlingua? Se usan como in anglese? Se consideran sinónimos? Se intenta imitar las línguas románicas aquí con loro tempo imperfecto?”

(Nota preliminar: aquí “presente perfecto” es una traducción literal de present perfect in el texto original. In iste artículo, in vice, usaró el término “passato composto”.)


Ben, apena comenciai ad aprender interlingua, face multos annos, me posi una perconta multo similar, o melior dicto, dúas percontas:

1) Quàl es la diferencia ínter el passato composto ed el passato simple in interlingua?

2) In que situaciones o circumstancias se usa uno o l’altro?

In el primo comentario de un meme publicato in el grupo Humor Nostro in Facebook, yo habeva promitito parlar del passato in interlingua. Como “omni promissa es débito”, ecce ora tal artículo, ma in iste blog, qui es un medio plus adequato pro textos plus longos e con alcuna pretención de “perpetuïtate”.


Las gramáticas

Desfortunatamente, la principal gramática de interlingua non permite responder ad esta perconta. Dice lacònicamente, in el capítulo dedicato a los verbos, in su parágrafo 106, que:

“ El perfecto [i.e. el passato composto (GN)] non es tanto restricto como in anglese ed es sinónimo del passato simple.” (p. 35)

Anque la excelente gramática de Wilgenhof (1973, 1995) non adjuta, pois que non face necuna análise comparativa de los dúos tempos verbales.


El manual

Non obstante, me sembla que ha una diferencia evidente ed explicábil ínter el passato simple ed el passato composto in interlingua. De facto, Alexander Gode, in su magnífico manual Interlingua a prime vista (1954), lascia intender – non explìcitamente, ma per medio de exemplos claros in las páginas 64 e 65 – que existe una diferencia ínter iles.

In estas páginas Gode presenta dúas situaciones pro ilustrar una seqüencia de acciones in el passato, presente e futuro.

In la prima situación (vide la prima figura, p. 64), presenta la seqüente successión de eventos:

Le catto va mangiar. (futuro próximo)

Le catto mangia. (presente)

Le catto ha mangiate. (passato)

Justo depois, presenta dúos eventos fora de esta successión o seqüencia:

Heri le catto mangiava. (passato)

Deman illo mangiara de nove. (futuro)

Quàl es dunque la diferencia ínter el primo passato (ha mangiate) ed el secundo (mangiava)? Credo que la diferencia es la seqüente:

El passato composto (in iste caso: ha mangiate) exprime una acción qui tiene relevancia in el presente od ocurre in un tempo qui se pote considerar non terminato, mentre el passato simple (in iste caso: mangiava) indica que la acción pertene completamente al passato e non tiene relación evidente con el presente.

La secunda situación (vide la secunda figura, p. 65) presenta una 
successión similar de eventos, con la diferencia que, in iste caso, Gode usa el passato composto pro exprimer tres acciones:

1) La acción de manjar, qui era expectábil (proque senior Smith e Johnny eran seditos ad una mensa posta) ma qui per fin non ocurre durante el tempo descripto:

Senior Smith e Johnny non ha mangiate.

2) La acción de leger el jornal, que senior Smith executa durante el tempo descripto.

Senior Smith ha legite su jornal.

3) La acción de scriber una lista de Natal, que Johnny executa durante el tempo descripto.

Johnny ha scribite su lista.

E, de novo, Gode se serve del passao simple pro exprimer una acción conclusa in un tempo passato qui non tiene necessariamente relación con la situación presente, con el episodio de hodie, con la seqüencia de eventos qui nos ocupa:

Heri senior Smith e Johnny mangiava.

La coherencia de istes exemplos monstra que, in la mente de Gode, el passato composto ed el passato simple non eran sinónimos in interlingua, malgrado lo que dice la gramática primordial.


Uso literario

Ed el uso de la lingua per Gode, fora de gramáticas e manuales, lo confirma.

Vidamos, per exemplo, el uso in sus perlas literarias colectas in la antología Dece contos (1958, 1983).

El primo conto, “Miss Anatomica”, comencia con esta impressionante successión de passatos simples:

Un juvene skeleto escappava ab le museo anatomic. Illo remaneva absente tres dies e tres noctes. A causa de su juventute e plus ancora su sexo – de facto illo esseva un skeleta – su familia se inquietava profundemente. Su matre lamentava le prime die e le prime nocte e plorava le secunde e le tertie. Su patre objurgava le prime e le secunde die e nocte e se absorbeva in pensatas umbrose le tertie. Su fratre rodeva su phalanges ungual; su oncle esseva triste e meditava; e su soror junior soniava de imitar la sed imitava su matre. (p. 1)

Salvo melior interpretación, de istes 13 passatos simples, solamente 1 (illo esseva un skeleta) se pote considerar un vero imperfecto, mentre los altros serían totos perfectos, ma isto non es lo plus importante. Lo que nos interessa veramente aquí es que Gode, in iste passage, non se serve del passato composto pro narrar factos. Ed isto es su práctica in toto el conto de 454 parolas, qui contene un total de 49 passatos simples (25 in -ava, 22 in -eva e 2 in -iva).

In el mesmo conto, el passato composto apare solamente 2 vices, in el seqüente passage:

“Io vole esser Miss Anatomica. Io vole esser coronate Miss Anatomica in un concurso de beltate. Io ha vidite un tal concurso. Io ha vidite le regina del concurso, e io sape que io es plus belle que illa.” (p. 2)

Perqué se serve Gode del passato composto aquí? Ecce una possíbil interpretación. Non audimos la voce del narrator, ma plutosto la de un de los personages, qui, del resto, es el protagonista. La juven squeleta vole transmiter que el acto de vider un tal concurso ed el acto de vider la regina del concurso son ancora presentes in su mente ed influencian su actual stato de ánimo. Pro ela, la visión del concurso e, súper toto, de la regina del concurso non pertene ad un passato cluso, concluso, terminato. Dunque el uso del passato composto in esta confissión de la squeleta es una bona opción stilística de Gode, ancora una vice.


Conclusión

Pare evidente que, in un bon uso stilístico de interlingua, e malgrado la lacónica instrucción in la gramática primordial, el passato simple ed el composto non son sinónimos. El passato simple es claramente un tempo narrativo, una funcción qui non va ben al passato composto.


Excurso

Inútil dicer que el passato simple in interlingua exerce varias funcciones, que es un tempo verbal bastante “cargato”. Acumula las funcciones de indicativo perfecto ed indicativo imperfecto (como habemos visto in los exemplos precedentes) ed anque la de subjunctivo imperfecto, como potemos constatar in el seqüente passage del curioso conto “Microbio Magallanes”, in la mesma colectánea:

Si io esseva un microbio, io volerea viver in caseo. (p. 6)

[In LN: “Si yo fuesse un mibrobio, yo volería viver in cáseo.”


Esta acumulación de funcciones es perfectamente comprensíbil ed acceptábil (ultra ad esser práctica) in una lingua de gramática minimalista como interlingua.

Non obstante, in “Via spiral”, un altro conto de la antología mencionata, in una proposición subordinata, Gode non se serve del passato simple pro facer las vices del subjunctivo imperfecto, usando in su loco el condicional:

Le microbio attendeva que le fungo completarea su responsa. (p. 12)

[In LN: “El microbio expectau que el fungo completasse su responsa.”]

El uso de dúos tempos diferentes pro la mesma funcción pote esser confundente, in mi opinión.

Spero ben que iste modesto esquisso possa stimular la realización de studios plus aprofundatos e la producción de artículos plus detaliatos súper el uso de los tempos verbales per los parlantes e scriptores de interlingua.

quarta-feira, 12 de março de 2025

ANQUE RIDENDO SE APRENDE - 1


In internet pululan memes de omni sorta, unos plus divertentes que altros. Multos de istes memes circulan in varias linguas, e sovente es difícil (e del resto, non es importante) saper qual es la lingua de orígine. Lo que veramente importa es diverter-se e, si possíbil, aprender qualcosa súper un’altra lingua, per medio de diálogos amusantes qui contengan novas parolas e, principalmente, novos giros de frase e modos de dicer.

Per isso, me ha venito la idea de crear un novo grupo de Facebook ubi potesse publicar con grande regularitate (idealmente, omni díe) memes divertentes (al minus, in mi opinión) con los diálogos traductos in LN. Potería esser una bona manera de practicar la lingua a nivel oral, de vider-me obligato a facer recercas aprofundatas, explorando las principales linguas fonte (italiano, francese, espaniol, portuguese, catalán e rumano), pro trovar los modos plus naturales e plus “neutrales” de expressar el linguage parlato in una lingua qui ancora care de uso oral comunitario.

Dicto e facto. Le 18 de februario creai el grupo Humor Nostro in Facebook. Usque hodie ho publicato 23 memes (al ritmo de una publicación diaria), chascuno de iles acompaniato, in basso, in los comentarios, per notas explicativas súper el vocabulario usato in los diálogos. Ho publicato usque ora notas explicativas súper 43 parolas ed expressiones que los eventuales interessatos o curiosos poten leger pro aprender alcunas subtilitates lexicales de la lingua. Ecce una lista de las parolas, expressiones e temas explicatos in las notas:

andar a (aqui)

andar a lecto con (aquí)

capogirar, capovolver (aquí)

caramba! (aquí)

cáspita! (aquí ed aquí)

detrás (aquí)

de vero (aquì)

diacríticos (aquí)

dormir con (aquí)

fémina (aquí)

haber de (aquí)

hostia! (aquí)

jacer con (aquí)

mama, mamá (aquí)

melior, melio (aquí)

mulier (aquí)

omni (aquí)

papa, papá (aquí)

passar con el ferro (aquí)

passato simple (aquí)

percontar (aquí)

pipí (aquí)

que, què (aquí)

qui, quí (aquí)

ses (forma verbal) (aquí)

solo, sòlo (aquí)

sposa (aquí)

star + gerundio (aquí)

star pro (aquí)

subjunctivo (aquí)

tener la(s) régula(s) (aquí)

-tis (desinencia verbal) (aquí)

tu, (aquí)

vai (forma verbal) (aquí)

vamos (forma verbal) (aquí)

venir de (aquí)

vosté (aquí)


Ed el grupo va a continuar!


segunda-feira, 10 de março de 2025

LEOPARDO, PANTERA, GUEPARDO



El leopardo es un félide multo cognoscito, qui habita las forestas de África ed Asia. Hábil caciator, perseqüe silentemente su preda, súper toto quando anocta. El color de su pele es variábil, ma ordinariamente es jalno con máculas o anelos obscuros. In India es multo freqüente una varietate de pele nigra. Los filios del mesmo parto poten presentar pele de diferentes colores e patronos. Su nómine scientifico es Panthera pardus.

pantera es un altro nómine del mesme félide, aplicato principalmente a la varietate nigra ja mencionata ed, in ultra, al famoso personage de dessegnos animatos, la Pantera Rosa.

El gepardo es un félide minus noto e plus pícolo que el leopardo. Habita las planas de África ed Asia e per sus longas patas es capábil a atinger grandes velocitates in curtas distancias, lo que determina su técnica de cacia, consistente in aprochar silentemente a su preda e presto jectar-se ràpidamente verso ela, superar-la in cursa ed abater-la. Su pele es jalnastra con máculas obscuras. Iste animal es el félide plus estranio in aspecto, pois es similar ad un can ed emite sonos qui semblan latratos. A sus singularitates se adjunge el facto que es el único félide con úngulas non retráctiles. Totas las linguas fonte, salvo el portuguese, usan la mesma parola pro designar iste animal, ben que adaptata a loro particularitates fonéticas [1], e su nómine scientífico es Acinonyx [2] jubatus.

[1] I ghepardo, F guépard, E guepardo, C guepard, R ghepard. Formas análogas se trovan anque in multíssimas altras linguas. El étimo de totas elas es la forma francesa, qui se difundeu probàbilmente gracias al facto que in 1765 apareu in el volúmine 13 (p. 254) de la famosa ed influentíssima obra L’Histoire Naturelle per el conte de Buffon (1707–1788). El vocábulo francese a su vice proviene de I gattopardo (un término general, ora infreqüente, pro el leopardo ed altros félides similares, per exemplo, el ocelot ed el serval), e finalmente iste étimo italiano es formato per gatto (“gato”) e pardo (un arcaísmo pro “leopardo”). In greco on similarmente nomina el guepardo (γατόπαρδος).

[2] Acinonyx : esta parola tanto curiosa ed exótica fue cuneata in 1828 per el naturalista británico Joshua Brookes (1761–1833) con tres elementos grecos: (prefixo exprimente negación o privación), κιν (abreviación de κινέω “mover”) e ὄνυξ (“úngula”). Dunque significa “úngula inmóbil”.

LA TEORÍA DEL CAVALO MORTO

La “Teoría del Cavalo Morto” es una metáfora satírica qui reflecte còmo alcunas personas, instituciones o naciones afrontan problemas evidentes qui son impossíbiles de solucionar, ma in loco de acceptar la realitate, se aferran a justificar-los.

La idea central es clara: si on descopre que sta montando un cavalo morto, lo plus sensato es descender e lasciar-lo.

Non obstante, in la práctica, multas vices ocurre lo contrario. In loco de abandonar el cavalo morto, se prenden mesuras como:

• Comprar una nova sela de montar pro el cavalo.

• Meliorar la alimentación del cavalo, malgrado que sía morto.

• Cambiar el cavalero in loco de afrontar el problema real.

• Dimiter el incargato de los cavalos e contractar alcuno novo, expectando un resultato diferente.

• Organizar reuniones pro discuter còmo augmentar la velocitate del cavalo morto.

• Crear comités od equipas de travalio pro analisar el problema del cavalo morto desde totos los ángulos. Istes comités travalian durante menses, elaboran reportos e finalmente concluden lo obvio: el cavalo es morto.

• Justificar los esforcios comparando el cavalo con altros cavalos mortos similares, concludendo que el problema fue un manco de intrainamento.

• Proponer cursos de formación pro el cavalo, lo qui implica augmentar el buget.

• Redefinir el concepto de “morto” pro convincer-se que el cavalo ancora tiene possibilitates.

Lección aprendita:

Esta teoría pone in evidencia còmo multas personas e organizaciones preferen negar la realitate e perder tempo, resursas ed esforcios in soluciones inútiles, in loco de acceptar el problema desde el principio e prender decisiones plus inteligentes ed efectivas.

(artículo original in espaniol, per Jr Torres Rodea, in el grupo de Facebook ‘Psicología Social’)


INTERLINGUA, LINGUA MUSICAL

Fonte de la imágine: VecTeesy.


Poema scripto per Chuan Chusé Bielsa, poeta aragonese, in interlingua, e traducto aquí in LN per Gonçalo Neves (con permissión del autor)

Lingua pro cantar
como las aves,
pro volar a los paisages plus belos,

lingua pro amar
dicendo-nos parolas musicales,
pro dansar
andando per la vita.

El pecto es un grande
campo de papáveres;
volando
ha in el celo cores altos,
música in el vento.

Lingua pro jocar
in mansardas como chicos,
con vétulos jóculos e pícolos
contos de meravilias.

Inamorato
on va per totas las vías
quando el silencio
es pleno del áer
de la poesía.

On parla
inamorato
con parolas novas, vétulas,
parolas de mil annos e de hodie,
sacrato hereditage
de las generaciones.

Alora, canta,
parla dansando per las rúas,
a casa o per camminos,
ama parlando
estas voces de misterio
e de infinito.

Alora, vola
e viaja,
e seqüe las aves con tu ánima,
vai supra plajas e desertos,
supra antiquas citates
de la Latinitate, vola
per los cinqüe continentes,
supra oceános e mares
con tu tesoro de parolas.

Parla con el mundo,
parla con te,
pro esser felice existe
esta lingua amata,
pro que jamais
sías solitario,

in ritmo inamorato
ora a Deo
con silenciosa música.

____________________________________

Aquí potetis ascoltar el poema in interlingua, cantato per el autor.

Aquí potetis ascoltar-lo, anque in interlingua, declamato (con emoción ed expressivitate) per el autor:


LA SAGA DE UN DECENNIO PRO TRADUCER LO «INTRADUCÍBIL»

A sinistra: Guimarães Rosa durante su viage per el sertão de Minas Gerais (1952). A dextra: la coperta de la prima edición de Grande Sertão:...